Insurekcja Kościuszkowska
Wystąpienie przeciwko rządom Targowicy, rozbiorom Polski oraz okupacji rosyjskiej, ogłoszone w Krakowie w dniu 24 marca 1794 r. „Aktem powstania obywateli i mieszkańców województwa krakowskiego”, do którego następnie dołączyły pozostałe ziemie, nazwano „insurekcją”203. Insurekcja Kościuszkowska wprowadziła głębokie zmiany w zakresie ustroju władz państwowych i administracji oraz w zakresie prawa i organów wymiaru sprawiedliwości. Również głębokie reformy zaszły w organizacji sił zbrojnych. Pierwszym ich elementem było zwiększenie armii regularnej poprzez powoływanie większej ilości żołnierzy. Drugim utworzenie milicji miejskich i wiejskich, do których powoływano, na podstawie specjalnych rozkazów, wszystkich zdolnych do noszenia broni w wieku od 18 do 28 lat. Trzecim elementem było pospolite ruszenie, w ramach, którego mieli być powołani mężczyźni w wieku 18 – 46 lat204.
Warszawa do powstania przystąpiła w dniu 17 kwietnia 1794 r. Po dwudniowych walkach powstańcy wyparli ze stolicy wojska rosyjskie. W dniu 19 kwietnia 1794 r., na ratuszu Starej Warszawy nastąpiło ogłoszenie i podpisanie akcesu do aktu powstania ogłoszonego w Krakowie. Jednocześnie powołano Radę Zastępczą Tymczasową pod przewodnictwem prezydenta Warszawy Ignacego Wyssogota Zakrzewskiego205. Podobnie na Litwie, lokalne władze powstańcze utworzyły Radę Narodową Prowincjonalną, którą przekształcono w Radę Zastępczą Tymczasową Wileńską. Następnie w dniu 28 maja 1794 r., zgodnie z założeniami „Aktu powstania”, w miejsce warszawskiej i wileńskiej Rady Zastępczej, utworzono Radę Najwyższą Narodową206.
W czasie całego powstania jednym z głównych zadań władz było utrzymanie spokoju i porządku publicznego. Przykładowo w Warszawie początkowo zadania te wypełniała chorągiew marszałkowska (licząca wówczas około dwustu ludzi) oraz istniejąca dotychczas milicja (licząca około sześćdziesięciu funkcjonariuszy). Ponadto już w dniu 19 kwietnia 1794 r. rozpoczęto tworzenie straży obywatelskich w cyrkułach, w celu zabezpieczenia obywateli przed rabunkami i plądrowaniem domów. Postanowieniem Rady Zastępczej Tymczasowej z dnia 19 kwietnia 1794 r. powierzono prezydentowi Zakrzewskiemu likwidację magistratur powstałych po Sejmie Grodzieńskim i tworzenie nowych struktur władzy oraz zwierzchnictwo nad policją207. W dniu 27 kwietnia 1794 r. również postanowieniem Rady Zastępczej Tymczasowej utworzono Dyrekcję wykonawczą Departamentu Policji, powierzając jej kierownictwo Wincentemu Kozłowskiemu208. W związku z zamieszkami w stolicy (w szczególności po samosądzie dokonanym na Targowiczanach, w dniu 28 czerwca 1794 r.), prezydent Zakrzewski utworzył korpus milicji policyjnej w sile czterystu osób (w jego skład weszli żołnierze chorągwi marszałkowskiej, funkcjonariusze milicji warszawskiej oraz mieszczanie – ochotnicy). Korpusem tym dowodził major Felicjan Starczewski (awansowany później do stopnia pułkownika). Składał się on z czterech kompanii (składających się z dowódcy, jego zastępcy w stopniu sztabskapitana lub porucznika, chorążego, feldfebla, sierżanta, kuriera, pięciu kaprali oraz osiemdziesięciu kilku gemajnów), sztabu średniego (składającego się z kwatermistrza, felczera, fryzjera, dobosza oraz profosa) oraz sztabu wyższego (w skład, którego wchodzili wyżsi oficerowie). Decyzję prezydenta, w dniu 30 czerwca 1794 r. zatwierdziła swoim postanowieniem Rada Najwyższa Narodowa209. Do służby w milicji miejskiej ogółem powołano dwadzieścia jeden tysięcy pięciuset osiemdziesięciu mężczyzn. Struktura tej formacji przedstawiała się następująco: w każdym cyrkule powoływano komendanta generalnego (cyrkułowego) oraz wyznaczano tysięczników, setników, dziesiętników i zwykłych milicjantów. Podstawowym zadaniem milicji było utrzymanie bezpieczeństwa i spokoju wewnętrznego (pełnienie służby wartowniczej, wystawianie pikiet, patrolowanie miasta, nadzór nad więzieniami i aresztami) oraz wspomaganie obrony zewnętrznej miasta. W okresach spokoju całością milicji dowodził prezydent miasta. W przypadku ogłoszenia alarmu następował podział dowództwa między prezydenta, który z połową milicjantów zapewniał bezpieczeństwo w mieście, a komendanta garnizonu, pod którego komendą druga połowa milicjantów walczyła na wałach. Uzbrojenie oddziałów milicji w jednej trzeciej stanowiła broń palna, a w pozostałych piki, kosy i szable. Funkcjonariusze milicji nie byli umundurowani, dla odróżnienia od ludności cywilnej nosili sukienne naramienniki (dla wyróżnienia komendanci cyrkułowi mieli mieć naramienniki z napisem W.C.N. – skrót od wyrazów: wolność, całość, niepodległość; tysięcznicy, setnicy i dziesiętnicy z dodatkowymi liczbami 1000, 100 i 10; ponadto wszyscy nosili u kapelusza czarne kokardy oraz pióra)210. Szczegółową organizację obrony oraz zadania milicji miejskiej określało Postanowienie Rady Zastępczej Tymczasowej z dnia 9 maja 1794 r.211 oraz następnie Postanowienie Rady Najwyższej Narodowej z dnia 3 czerwca 1794 r.212
Upadek Insurekcji Kościuszkowskiej oraz w jego następstwie III rozbiór Polski i zajęcie całego terytorium Polski przez państwa zaborcze, spowodowało utratę niepodległości na przeszło sto lat. Społeczeństwo polskie straciło możliwość suwerennego decydowania o wszelkich sprawach. W sferze prawa, administracji i ustroju państwa, zaborcy wprowadzali własne wzory i rozwiązania ustrojowe. Również sprawy bezpieczeństwa i porządku publicznego uległy dostosowaniu do warunków poszczególnych państw zaborczych, których „(...) formą rządów – różną w każdym z trzech państw zaborczych – był oświecony absolutyzm”213, charakteryzujący się centralizacją i całkowitym podporządkowaniem organów administracyjnych władzy monarszej. Następujące w późniejszym czasie reformy oraz rozwój samorządu terytorialnego w każdym z tych państw także przebiegały w odmienny, specyficzny sposób. Momenty zrywów narodowowyzwoleńczych oraz krótkie okresy autonomii, nie pozwoliły na wytworzenie trwałych, rodzimych wzorców czy też rozwiązań ustrojowych zarówno w sferze administracji państwa jak i ochrony ładu, porządku i bezpieczeństwa publicznego.
komentarze
Copyright © 2008-2010 EPrace oraz autorzy prac.