Okres reform Sejmu Czteroletniego
I rozbiór Polski oraz pogarszająca się w dalszym ciągu sytuacja społeczno – polityczna, spowodowały również wzrost przestępczości pospolitej. Wobec słabnącej pozycji miast oraz konieczności rozwoju walki z przestępczością, niezbędnym stało się nadanie jej bardziej publicznego charakteru. Prowadziło to z kolei do przeniesienia punktu ciężkości ochrony porządku i bezpieczeństwa publicznego do organizacji państwowej. Pierwszym przejawem tych zmian była reforma administracji państwowej i utworzenie rządu – Rady Nieustającej184 (w roku 1775, w czasie sejmu „rozbiorowego”) wraz z pierwszym centralnym organem bezpieczeństwa i porządku publicznego, Departamentem Policji185. Dalszą reformę oraz rozbudowę administracji centralnej przeprowadzono w okresie Sejmu Czteroletniego (1788 – 1792)186. Dnia 19 stycznia 1789 r. uchwalono uchylenie Rady Nieustającej187, której kompetencje przejął Sejm. Następnie na podstawie art. VII Konstytucji 3 – go Maja188, utworzono Straż Praw189 jako rząd w skład, której powołano m. in. ministrów: policji oraz pieczęci (czyli spraw wewnętrznych)190. Szczegółową organizację, zadnia i kompetencje członków Straży określono w ustawie z dnia 1 czerwca 1791 r.191 W sferze organów bezpieczeństwa publicznego, utworzono organy administracji lokalnej, tzw. Komisje Porządkowe Cywilno – Wojskowe192 jako kontynuatorki Komisji Dobrego Porządku i następnie centralny organ w postaci Komisji Policji Obojga Narodów193. Komisja Policji obok funkcji naczelnego organu zajmującego się zagadnieniami typowo policyjnymi (sprawy kryminalne, obyczajowe, porządkowe), zajmowała się kontrolą i nadzorem nad samorządami miast, administracją sanitarną oraz opieką społeczną194.
Ponadto w tym okresie przeprowadzona została reforma samorządu miejskiego, czego wyrazem był szereg ustaw miejskich195 normujących zagadnienia ustrojowe miast królewskich (właściciele miast prywatnych mogli przyjmować te rozwiązania dobrowolnie)196. Miasta liczące powyżej sześciuset posesjonatów miały być podzielone na cyrkuły. Każdy cyrkuł oraz miasta nie podzielone na cyrkuły, dzielić się miały na dozory. Dozór natomiast powinien składać się minimum ze stu, a maksymalnie z dwustu posesjonatów. W miastach nie podzielonych na cyrkuły wybierano jednego burmistrza, jednego wójta, czterech radnych i czterech sędziów do sądu miejscowego oraz czterech ławników. W dużych miastach, w każdym cyrkule wybierano jednego burmistrza, jednego wójta, czterech sędziów do sądu cyrkuralnego i sześciu ławników oraz wybierano piętnastu tzw. gminnych. Na zebraniu ogólnym, gminni z kolei wybierali prezydenta miasta i wiceprezydenta oraz radnych (po trzech z cyrkułu w miastach liczących do trzech cyrkułów oraz po dwóch w miastach liczących powyżej trzech cyrkułów). W mieście najwyższą władzę sprawował magistrat. W miastach podzielonych na cyrkuły składał on się z prezydenta, wiceprezydenta i radnych, a w miastach nie podzielonych z wójta i radnych. Do zadań magistratu z zakresu bezpieczeństwa publicznego należało przestrzeganie praw miasta, utrzymywanie milicji miejskiej, oraz ogólny nadzór nad miejskimi więzieniami, magazynami, szpitalami i innymi obiektami komunalnymi.
Przykładowo w wyniku reform Sejmu Czteroletniego Warszawę podzielono na siedem cyrkułów, a magistrat warszawski podzielono na trzy departamenty: bezpieczeństwa, porządkowy i regestratury, w których zasiadali radni. Zarówno prezydent oraz wiceprezydent mieli prawo uczestniczyć w każdym departamencie. Sprawami bezpieczeństwa i porządku publicznego zajmował się wiceprezydent. Municypalne służby ochrony porządku i bezpieczeństwa publicznego składały się z dwunastu strażników okopowych oraz dwunastu zastępców (strzegących rogatek miejskich), dwóch zastępców strażników wodnych, intendenta więzień, pisarza wagowego i pisarza prochowego oraz milicji miejskiej i urzędników cyrkułowych. Milicja miejska składała się z wachmistrza, czterech unteroficerów, pięćdziesięciu gemejnów, pięciu pachołków. Urząd cyrkułowy składał się z burmistrza, wójta, inspektorów cyrkułowych oraz trzydziestu dwóch dozorców cyrkułowych197.
Dalszą reformę municypalnych służb ochrony porządku publicznego zahamowała Konfederacja Targowicka198 oraz wypowiedzenie wojny przez Rosję 18 maja 1792 r. i w jej efekcie II rozbiór Polski. Konfederacja Targowicka, dążąc do unicestwienia dzieła Sejmu Czteroletniego, zwłaszcza w sferze administracji centralnej, m. in. zlikwidowała w dniu 24 sierpnia 1792 r. Komisję Policji Obojga Narodów, przywracając w jej miejsce jurysdykcję marszałkowską199. W roku 1793 sejm grodzieński200 przyjął nową ustawę o Komisji Policji, jednakże pozostawiając nie zmienione kompetencje, utworzono dwie oddzielne Komisje: Koronną oraz Wielkiego Księstwa Litewskiego201. Ponadto utrzymano w mocy decyzję o pozostawieniu policyjnej jurysdykcji marszałkowskiej. Natomiast postanowienia sejmu grodzieńskiego w zasadzie nie wpłynęły na organizację samorządu miejskiego202. Jednocześnie należy zauważyć, iż na terenach zajętych przez zaborców, systemy administracyjne, jak również organy bezpieczeństwa publicznego, systematycznie zastępowane były rozwiązaniami przyjętymi w poszczególnych państwach zaborczych.
komentarze
Copyright © 2008-2010 EPrace oraz autorzy prac.