Rozdział I. Kształtowanie się oraz funkcjonowanie organów ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego w Polsce w okresie przedlokacyjnym
W początkach kształtowania się państwa polskiego zapewnienie bezpieczeństwa stanowiło niewątpliwie obowiązek panującego3. Jednocześnie należy stwierdzić, iż bezpieczeństwo publiczne w aspekcie zewnętrznym było wówczas przez władców traktowane priorytetowo wobec spraw bezpieczeństwa i porządku wewnętrznego. W okresie tym system bezpieczeństwa oparty był na silnej drużynie4 oraz sieci grodów warownych5. Przykładowo kupiec i podróżnik Ibrahim ibn Jakub o drużynie książęcej Mieszka I napisał: „Ma on 3000 pancernych, podzielonych na oddziały, a setka ich znaczy tyle, co dziesięć setek innych wojowników. Daje on tym mężom odzież, konie, broń i wszystko, czego tylko potrzebują. A gdy jednemu z nich urodzi się dziecko, Mieszko każe mu wypłacać żołd od chwili urodzenia, czy będzie płci męskiej, czy żeńskiej”6. W czasach panowania Bolesława Chrobrego system grodowy oraz liczebność drużyny książęcej znacznie wzrosła7, Gall Anonim podaje, że grody dostarczały: z Poznania 1300 pancernych i 4000 tarczowników, z Gniezna 1500 pancernych i 5000 tarczowników, z grodu Włocławka 800 pancernych i 2000 tarczowników, z Giecza 300 pancernych i 2000 tarczowników8. Jednocześnie ciężar utrzymania tego systemu spoczywał na całości społeczeństwa9.
Rozbicie dzielnicowe wraz z dalszym rozwojem struktur społecznych – wyodrębnienie stanów, wykształcenie własności, determinowały powstanie nowego systemu obrony opartego na obowiązku służby związanego z własnością ziemi10. Priorytetem władcy było uzyskanie i utrzymanie władzy oraz zjednoczenie ziem. W okresie tym nie istniały zorganizowane centralne służby, czuwające nad bezpieczeństwem i porządkiem publicznym. Z urzędu ścigane były tylko niektóre poważniejsze przestępstwa: przeciw panującemu i państwu, interesom skarbu monarszego, obowiązkowi obrony kraju, religii panującej, urzędom, sądom, niekiedy zabójstwa (zwłaszcza w miejscach otoczonych mirem), a także przeciwko osobom otoczonym mirem np. kobiety, czy też grupy narodowościowe, przykładowo Żydzi11. We wczesnym średniowieczu ściganiem tych przestępstw (wykrywanie, ujmowanie sprawców, sąd, egzekucja kar) z umocowania monarchy zajmowali się wojewodowie i kasztelanowie (na Litwie horodniczowie)12. W późniejszym okresie, podobne funkcje w sferze bezpieczeństwa i porządku publicznego wykonywali starostowie i burgrabiowie oraz specjalnie powołani do walki z przestępczością pospolitą justycjariusze – zwani też oprawcami13. Pod szczególną opieką znajdowały się m. in. drogi, a przemierzających je ludzi i ich dobytek ochraniał tzw. mir książęcy – zwany też ręką pańską14. Panujący poręczał ład na szlakach komunikacyjnych, a wszelkie rozboje na drogach publicznych karał z całą surowością prawa – bezpieczeństwo na drogach gwarantowało rozwój gospodarczy15.
Na wsi obowiązek ścigania sprawcy zabójstwa, rozboju lub kradzieży ciążył na ludności opola – osady (tzw. ślad)16. Innym obowiązkiem, mającym za zadanie zwiększyć poziom bezpieczeństwa była instytucja krzyku, polegająca na obowiązku udzielenia pomocy każdemu napadniętemu i wzywającemu pomocy17. Instytucje te wywodziły się jeszcze z czasów wspólnoty rodowej i zostały określone w literaturze jako „społeczna ręka”18. Ponadto mieszkańcy wsi byli zobowiązani do danin oraz posług na rzecz bezpieczeństwa, były to: tzw. narok19, posada20, powinność stróży, podwody, stacja i in.21
komentarze
Copyright © 2008-2010 EPrace oraz autorzy prac.