Rozdział IV. Kształtowanie się i funkcjonowanie municypalnych służb ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego w okresie II RP
Pierwsze lata po odzyskaniu niepodległości były okresem scalania w jednolity organizm kraju podzielonego przez ponad stulecie. Różne rozwiązania ustrojowe państw zaborczych powodowały, że początkowo istniało w kraju wiele formacji zajmujących się ochroną bezpieczeństwa i porządku publicznego. Obok funkcjonujących rozwiązań pozostałych po państwach zaborczych, działał również cały szereg rodzimych instytucji. Były to różnego rodzaju policje, milicje i straże miejskie (powiatowe, gminne, wiejskie), straże bezpieczeństwa oraz żandarmerie – tworzone zarówno jako inicjatywy samorządowe jak również obywatelskie, czy też organy powoływane w ramach różnych ugrupowań politycznych.
Pierwszym aktem prawnym polskich władz, w dziedzinie uporządkowania problemu organów bezpieczeństwa publicznego, był dekret z dnia 5 grudnia 1918 r.254 o organizacji Milicji Ludowej, który „upaństwowił” paramilitarną formację partyjną – Milicję Ludową PPS. Jednocześnie z formowaniem Milicji Ludowej, rozwiązano wszystkie dotychczas zorganizowane samorzutnie, ochotnicze formacje straży, „obron” i milicji obywatelskich, przy czym nie dotyczyło to Milicji samorządowych (miejskich i powiatowych). Milicja Ludowa była formacją o charakterze wojskowym, jednolicie umundurowaną, uzbrojoną i skoszarowaną oraz pozostającą na żołdzie. Jej głównym zadaniem była ochrona i zapewnienie spokoju oraz bezpieczeństwa „ludności miast i wsi”. Ponadto jak określał dekret „walka z wszelkimi przejawami bezładu społecznego” oraz przeprowadzanie zarządzeń władz państwowych. Była to formacja podporządkowana bezpośrednio Ministrowi Spraw Wewnętrznych. Pierwszym Komendantem Głównym Milicji Ludowej został Ignacy Boerner, któremu rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 16 grudnia 1918 r.255 powierzono zorganizowanie struktur nowej Milicji256.
Kolejny dekret z dnia 9 stycznia 1919 r.257 o organizacji policji komunalnej systematyzował działalność instytucji samorządowych. Policje Komunalne tworzone były przez zarządy gmin miejskich lub organy samorządu powiatowego, w celu zapewnienia bezpieczeństwa osobistego i porządku publicznego oraz sprawowania nadzoru nad wykonywaniem przepisów prawa. Ponadto jak określono w dekrecie, policje te były samorządowym organem wykonawczym władz państwowych i komunalnych. Były to formacje jednolicie umundurowane i zorganizowane na wzór wojskowy. Utrzymanie Policji Komunalnych miało obciążać w równych częściach skarb państwa oraz właściwą gminę lub powiat. Dodatkowo gminy miejskie i wiejskie, były zobowiązane bezpłatnie dostarczyć pomieszczeń dla urzędów policji oraz dla zakwaterowania funkcjonariuszy. Kierownicy Policji Komunalnych, wszystkich stopni, byli urzędnikami państwowymi, mianowanymi przez Ministra Spraw Wewnętrznych. Funkcjonariuszem policji mógł zostać obywatel Polski, który ukończył 21 lat, charakteryzujący się zdrowiem fizycznym, „należytymi uzdolnieniami”, „nieskazitelnością obywatelską” oraz wykazujący się „poprawną znajomością języka polskiego w piśmie i słowie”. Mianowanie funkcjonariuszy Policji Komunalnej mogło nastąpić po upływie służby próbnej, trwającej nie dłużej niż sześć miesięcy. Zgodnie z Okólnikiem Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie Milicji Ludowej i Policji Komunalnej z dnia 3 kwietnia 1918 r.258 Policje Komunalne tworzono pod „dozorem i zwierzchnim zarządem władz państwowych”. Policja Komunalna Powiatowa podlegała w zakresie służby bezpieczeństwa publicznego komisarzowi rządowemu powiatu – Inspekcja Policji Komunalnej nie miała prawa nią dysponować w zakresie służby bezpieczeństwa, a jej zwierzchnia władza dotyczyła jedynie organizacji, administracji, zaopatrzenia i wyszkolenia259. Dekret o organizacji Policji Komunalnej był również niezwykle istotny na drodze do ujednolicenia służb ochrony porządku publicznego gdyż określał, że „Wszystkie obecnie istniejące w Państwie Polskim organizacje bezpieczeństwa publicznego, z wyjątkiem milicji ludowej należy natychmiast przekształcić w policje komunalne (...)”260. W ślad za omawianym dekretem, Rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie przekształcenia obecnie istniejących Milicji Miejskich i Policji na Policję Komunalną z dnia 14 marca 1919 r.261, przekształcono w Policję Komunalną, Milicje Miejskie w: Będzinie, Częstochowie, Dąbrowie Górniczej, Kaliszu, Kielcach, Łodzi, Lublinie, Łomży, Noworadomsku, Pabianicach, Płocku, Piotrkowie Trybunalskim, Radomiu, Siedlcach, Sosnowcu, Suwałkach, Tomaszowie Mazowieckim, Włocławku, Zamościu oraz Zawierciu. Jednocześnie w dalszym ciągu prowadzono działania mające na celu unifikację służb ochrony porządku i bezpieczeństwa publicznego. W kwietniu utworzono jedną wspólną Komendę Główną, której podporządkowano Milicję Ludową oraz Policję Komunalną262. W dniu 16 maja 1919 r. do Sejmu wniesiono projekt ustawy o nowej, zunifikowanej służbie, której nadano nazwę Straż Bezpieczeństwa. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych nie czekając na wynik prac sejmowych, rozpoczęło reformowanie istniejących służb. W dniu 17 czerwca 1919 r. rozwiązano Komendę Główną Policji Komunalnych i Milicji Ludowej. Następnie Naczelną Inspekcję Policji Komunalnych przekształcono w Komendę Główną Straży Bezpieczeństwa jako jednostkę nadrzędną nad wszystkimi organizacjami policyjnymi w kraju oraz rozpoczęto tworzenie Straży w oparciu o istniejące struktury Policji Komunalnej263. W toku prac legislacyjnych nad ustawą, zrezygnowano z nazwy Straż Bezpieczeństwa, przyjmując nazwę Policja Państwowa. Ostatecznie w dniu 24 lipca 1919 r.264 uchwalono nową ustawę o Policji Państwowej. Policję utworzono jako państwową formację służby bezpieczeństwa, zorganizowaną i wyszkoloną na wzór wojskowy. Ponadto Policja stanowiła organ wykonawczy władz państwowych oraz samorządowych, a jej podstawowym zadaniem była ochrona bezpieczeństwa, spokoju i porządku publicznego. Koszty utrzymania Policji ponosił skarb państwa, jednakże organy samorządu winny zwrócić państwu ¼ część wszystkich kosztów jej utrzymania. Na podstawie przepisów przejściowych, z chwilą wprowadzenia ustawy w życie (1 sierpnia 1919 r.) straciły moc obowiązującą dekrety o Policji Komunalnej oraz Milicji Ludowej (art. 1). Jednocześnie funkcjonariusze Policji Komunalnej, Milicji Ludowej oraz innych służb i straży o charakterze policyjnym (np. straży rzecznej, straży kolejowej), zostali wcieleni do Policji Państwowej (na zasadach postępowania kwalifikacyjnego, określonego w ustawie). Aktem tym nie stworzono jeszcze jednak jednolitej Policji. W tym czasie nie ukształtowały się jeszcze granice Rzeczypospolitej, ani jej podział terytorialno – administracyjny, dlatego też dokument ten początkowo objął tylko teren byłego Królestwa Kongresowego. Proces scalania ziem polskich oraz unifikacji służb ochrony porządku publicznego zakończył się dopiero w lipcu 1922 r.265 Ustawa o Policji Państwowej obowiązywała do dnia 28 marca 1928 r., kiedy to została zastąpiona Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 6 marca 1928 r.266 o Policji Państwowej w myśl, którego Policja była jednolitym, zorganizowanym na wzór wojskowy korpusem, którego zadaniem było utrzymanie bezpieczeństwa, spokoju i porządku publicznego. Jednocześnie w art. 2 nazwę „Policja” zastrzeżono wyłącznie dla Policji Państwowej oraz osobom w jej skład wchodzącym. Podległość Policji nie była w żadnym stopniu związana z samorządem i władzą lokalną (z wyjątkiem miast, stanowiących osobne powiaty miejskie, które sprawowały funkcje władz administracji ogólnej w zakresie bezpieczeństwa, spokoju i porządku publicznego). Policja Państwowa w zakresie wykonywania służby podlegała wyłącznie władzom administracji ogólnej, a w sprawach organizacji, dowodzenia i wyszkolenia Ministrowi Spraw Wewnętrznych. Ogólnie spod zarządów komunalnych wyłączone zostały sprawy policyjne, które przekazano organom państwowym267. Brak było jakiegokolwiek związku formalnego Policji Państwowej z dawnymi Policjami Komunalnymi, podległymi samorządowi, które organizowane były przez zarządy gmin miejskich i wiejskich. Jednocześnie należy zauważyć, że m. in. dzięki kształtowaniu się municypalnych instytucji ochrony porządku publicznego, wzrosła liczba wykwalifikowanych i fachowych kadr, które zasiliły szeregi Policji Państwowej w niepodległej Rzeczypospolitej.
W roku 1920, w czasie wojny bolszewickiej, ponownie powstały Straże Obywatelskie, jako lokalne organizacje, które wspomagały Policję Państwową w działaniach na rzecz bezpieczeństwa i porządku publicznego oraz wojsko zarówno pełniąc służbę garnizonową (służba wartownicza, konwojowanie jeńców) w miejsce oddziałów, które wyruszyły na front, jak i biorąc czynny udział w walkach (np. obrona Warszawy, Płocka). Przykładowo w mieście Częstochowa oraz powiecie Częstochowskim Straż Obywatelską utworzono dnia 1 sierpnia 1920 r.268
Ciekawy przypadek stanowiła Krynica-Zdrój, gdzie do 1928 r. obok Policji Państwowej funkcjonowała policja gminna zatrudniana przez magistrat. Dopiero Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 6 marca 1928 r. o Policji Państwowej, przekazało administracji państwowej obowiązki gmin określone w obowiązujących przez cały czas przepisach austriackich, tj. na podstawie, których w gminach istniała policja gminna. W zaistniałej sytuacji władze miasta wystąpiły do Komendanta Powiatowego Policji Państwowej z prośbą o wzmocnienie na sezon letni 1928 r. komisariatu Policji Państwowej w Krynicy o ośmiu policjantów. W odpowiedzi na wniosek władz miasta, Komendant Powiatowy Policji komisarz Hanus zaproponował, aby władze gminne powołały własną policję gminną, „taką jak policja komunalna w krajach byłej Austrii”269. Ponadto z końcem 1928 r. władze wojewódzkie, ponownie część zadań z zakresu porządku publicznego przekazały gminie. Wobec tego, dnia 23 stycznia 1929 r. uchwałą Rady gminnej powołano do życia Miejską Straż Policyjną zwaną później Strażą Miejską270. Na wniosek dr. Stanisława Nowyka rozpisano konkurs na stanowiska kierownika i strażników. Była to formacja umundurowana oraz „uzbrojona” w pałki gumowe i gwizdki. Pierwszym komendantem Straży Miejskiej został Maksymilian Szczerbowski, który kierował zespołem pięciu strażników. W roku 1932 zwiększono stan osobowy do dziewięciu osób, włączając do Straży stanowiska dwóch stróżów nocnych oraz strażnika polowego i lasowego. W roku 1934 przeprowadzono reorganizację w wyniku której połączono stanowiska komendantów Straży Miejskiej oraz Miejskiej Straży Pożarnej. Komendantem Straży Pożarnej i Miejskiej Służby Bezpieczeństwa Publicznego został wówczas Bronisław Witkowski. W 1936 r. Straż w liczbie siedmiu strażników pełniła służbę dla 5 tysięcy stałych mieszkańców oraz około 30 tysięcy gości rocznie. W roku 1937 ponownie kierowanie Strażą Miejską powierzono Maksymilianowi Szczerbowskiemu, a w roku 1938 zwiększono stan Straży Miejskiej do ośmiu osób. Do zadań krynickiej Miejskiej Straży Policyjnej należało m.in.: przestrzeganie porządku na drogach publicznych, przestrzeganie czystości dorożek i dorożkarzy, nadzór nad aresztem miejskim, utrzymanie porządku na placach i targach, czuwanie nad utrzymaniem czystości i porządku na terenie miasta, przestrzeganie przepisów budowlanych, sanitarnych oraz przeciwpożarowych, doprowadzanie przymusowe osób na rozprawy sądowe oraz do aresztów celem odbycia kary271. Ponadto obok Policji Państwowej i Straży Miejskiej w Krynicy-Zdroju funkcjonowała „straż zdrojowa” powołana przez Komisję Zdrojową w roku 1922. Do jej zadań należały sprawy sanitarne oraz budowlane na terenie strefy ochrony sanitarnej uzdrowiska. Dalszy rozwój Straży Miejskiej Krynicy-Zdrój przerwał wybuch II wojny światowej272.
komentarze
Copyright © 2008-2010 EPrace oraz autorzy prac.