Polskie Państwo Podziemne
Po ewakuacji, Rząd na uchodźstwie w celu zapewnienia ciągłości władzy, zaczął tworzyć struktury podziemnego państwa na okupowanych terenach. Poprzez Delegaturę Rządu na Kraj, utworzoną w 1940 r., kierowano oporem społeczeństwa. Z czasem obok walki zbrojnej, równie istotnym elementem zaczęła stawać się ochrona bezpieczeństwa publicznego zarówno w okupacyjnych realiach, jak również w czasie planowanego powstania powszechnego oraz po wyzwoleniu – w okresie przejściowym. Obok Centralnej Komisji Badania i Rejestrowania Zbrodni Okupanta w Polsce, Krajowej Rady Odbudowy czy Kierownictwa Walki Cywilnej powstał szereg departamentów, tj. odpowiedników ministerstw. Jednym z nich był Departament Spraw Wewnętrznych (kryptonim „Ład”, „Rój”, „Sieć”, „510/W”), utworzony w lutym 1941 r.276 Departament ten organizował tajne struktury administracyjne – delegatury okręgowe i powiatowe, które odpowiadały urzędom wojewódzkim i starostwom. Do bieżących zadań Departamentu należało także zapewnienie bezpieczeństwa używanych przez działaczy delegatury lokali, skrzynek kontaktowych, archiwów. Rozpracowywano metody inwigilacji i działania służb okupanta, zapewniano bezpośrednią ochronę delegatom. Jednocześnie z bieżącymi zadaniami planowano sposoby zabezpieczenia mienia po okupancie, uchronienia przed dewastacją fabryk i majątków rolnych w momencie przejmowania władzy. W ramach Departamentu Spraw Wewnętrznych powołano między innymi Główny Inspektorat Państwowego Korpusu Bezpieczeństwa i Straży Samorządowych, który stanowił w zasadzie komendę główną policji Polskiego Państwa Podziemnego277.
Państwowy Korpus Bezpieczeństwa podlegający władzom cywilnym, miał ujawnić się i przejąć zadania policji, w chwili wybuchu powstania powszechnego. W terenie jego działania były wspomagane przez Straże Samorządowe, rodzaj policji municypalnej oraz ochotnicze Straże Obywatelskie, które miały czuwać nad porządkiem na obszarach wiejskich oraz w momencie przełomu zabezpieczyć ważne obiekty użyteczności publicznej. Głównym Inspektorem Państwowego Korpusu Bezpieczeństwa był ppłk Marian Kozielewski (pseudonim „Bratkowski”, „Ciszewski”, „Leon”, „Pilecki”), przedwojenny komendant warszawskiej Policji Państwowej, który we wrześniu 1939 r. współpracował również przy organizacji Straży Obywatelskiej miasta stołecznego Warszawy, a od października 1939 r. był Komendantem policji „granatowej”. Po jego rezygnacji, od grudnia 1943 r., stanowisko to objął Stanisław Tabisz (pseudonim „Pancer”, „Piotrowski”, „Skiba”). Do jesieni 1942 r. Państwowy Korpus Bezpieczeństwa był zasadniczo formacją skadrowaną, pomimo iż jego początków można doszukiwać się już w 1939 r., kiedy to rodziła się konspiracja w policji „granatowej”, której jednym z inicjatorów był właśnie ppłk Marian Kozielewski. Właściwy rozwój Państwowego Korpusu Bezpieczeństwa nastąpił w czerwcu 1943 r., po opracowaniu przepisów regulujących organizację i funkcjonowanie Korpusu oraz Straży, a szczególnie „Zarządzenia w sprawie utworzenia organów służby bezpieczeństwa w okresie konspiracji” z dnia 26 czerwca 1943 r.278 Było to nowe rozwiązanie, zrywające z zasadą zunifikowanej po okresie rozbiorów, jednolitej i zcentralizowanej Policji Państwowej. Państwowy Korpus Bezpieczeństwa tworzony był jako zawodowy organ bezpieczeństwa władz administracji ogólnej, w miejsce mającej ulec likwidacji Policji Państwowej oraz Policji Polskiej – tzw. „granatowej”, na której według opinii społeczeństwa, ciążyło piętno współpracy z okupantem279. Kontynuacją280 tej koncepcji było wydanie Rozporządzenia Krajowej Rady Ministrów z dnia 1 sierpnia 1944 r.281 o tymczasowej organizacji służby bezpieczeństwa, które miało wejść w życie na obszarze Rzeczypospolitej uwolnionym od okupacji, po ogłoszeniu przez właściwego terytorialnie wojewodę informacji o podjęciu jawnej działalności.
Zasady tworzenia Straży Samorządowych określone zostały również w wyżej wymienionym „Zarządzeniu w sprawie utworzenia organów służby bezpieczeństwa w okresie konspiracji”. Były one tworzone jako zawodowe organy bezpieczeństwa stopnia terytorialnego, przeznaczone do utrzymania spokoju i porządku publicznego oraz bezpieczeństwa osób i mienia w gminach miejskich i wiejskich. Każda gmina wiejska miała utworzyć jeden posterunek, a gmina miejska jeden lub więcej posterunków, przy czym jako normę przyjęto posterunki 8 – 10 osobowe. Większe miasta miały tworzyć jeden lub więcej komisariatów o podobnym lub większym składzie osobowym. Straże Samorządowe podlegały bezpośrednio przełożonemu gminy, a nadzór nad ich działalnością sprawowali Powiatowy Delegat Rządu oraz Powiatowa Komenda Państwowego Korpusu Bezpieczeństwa282. W strukturze Powiatowych Komend Państwowego Korpusu Bezpieczeństwa funkcjonowali również instruktorzy straży samorządowych, których zadaniem było tworzenie oraz szkolenie Straży Samorządowych na podlegającym im terenie283. Ponadto w strukturze Wojewódzkich Komend Państwowego Korpusu Bezpieczeństwa funkcjonowali wojewódzcy instruktorzy (inspektorzy) straży samorządowych sprawujący bezpośredni nadzór nad instruktorami powiatowymi284.
W konspiracji prowadzono również szkolenia oparte na programach przedwojennych kursów policyjnych. W ramach szkoleń organizowano kursy oficerskie, podoficerskie i specjalistyczne285. Państwowy Korpus Bezpieczeństwa oraz Straże Samorządowe były tworzone jako zawodowe instytucje ochrony bezpieczeństwa i jako takie miały być służbą płatną, jednakże w okresie działalności konspiracyjnej służbę tą określono jako bezpłatny obowiązek obywatelski286. Państwowy Korpus Bezpieczeństwa oraz Straże Samorządowe przygotowane były do współdziałania z funkcjonującymi również w ramach Polskiego Państwa Podziemnego wojskowymi organami bezpieczeństwa: Wojskową Służbą Ochrony Powstania, Wojskowym Korpusem Służby Bezpieczeństwa oraz Żandarmerią Polową Armii Krajowej287.
Na niektórych terenach zamiast Straży Samorządowych tworzono ich odpowiednik, tzw. Służbę Bezpieczeństwa. Przykładowo na terenie północnego Mazowsza, na obszarze działania Okręgowej Delegatury Rządu Ciechanów, włączonym następnie do Okręgowej Delegatury Rządu Warszawa – województwo, przystąpiono do organizacji takiej struktury w czerwcu 1944 r.288
Obok służb zawodowych planowano również utworzenie ochotniczych formacji ochrony porządku – Straży Obywatelskich, które miały powstać na okres przejściowy. Miały one stanowić organy pomocnicze dla Państwowego Korpusu Bezpieczeństwa oraz Straży Samorządowych. Ich zadaniem miało być pilnowanie ważnych obiektów oraz mienia publicznego i prywatnego w miejscowościach, w których mieszkali członkowie Straży Obywatelskiej. Każda gmina wiejska miała utworzyć jeden posterunek, a gmina miejska jeden lub więcej posterunków (komisariatów)289. Zasady organizacji Straży Obywatelskiej zostały określone w „Instrukcji o organizacji „Straży Obywatelskiej””290.
Tuż przed wybuchem Powstania Warszawskiego służbę w Państwowym Korpusie Bezpieczeństwa pełniło około siedmiu tysięcy osób, a w Strażach Samorządowych około czterdziestu tysięcy291.
Główny Inspektorat Państwowego Korpusu Bezpieczeństwa został rozwiązany po upadku Powstania Warszawskiego, a jego członków zwolniono z przysięgi. Dotychczasowy Główny Inspektor Stanisław Tabisz pozostał w strukturze Delegatury Rządu i utrzymywał kontakt ze strukturami terenowymi Państwowego Korpusu Bezpieczeństwa oraz Straży Samorządowych. Generalnie rozwiązanie tych struktur nastąpiło z chwilą zajęcia terenów przez Armię Czerwoną292. Jednakże na niektórych terenach delegaci rządu polskiego, z chwilą wyzwolenia spod okupacji niemieckiej rozpoczynali jawne urzędowanie i organizowali struktury administracyjne zgodnie z wcześniejszymi założeniami. Przykładowo w Lublinie w dniu 25 lipca 1944 r.293 Delegat Rządu Rzeczypospolitej Polskiej na województwo lubelskie roku obwieścił objęcie władzy, a w Zamościu dnia 25 lipca 1944 r.294 Delegat Powiatowy Rządu Polskiego ogłosił objęcie obowiązków kierownika administracji cywilnej w powiecie zamojskim. Wraz z tymi strukturami, również ujawniały się posterunki Państwowego Korpusu Bezpieczeństwa oraz Straży Samorządowych, przejmując funkcje policji na wyzwolonych terenach. Władze te pełniły swoje funkcje do czasu przejęcia obowiązków przez przedstawicieli Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego295.
komentarze
Copyright © 2008-2010 EPrace oraz autorzy prac.